Dozór elektroniczny - na czym polega, przesłanki

Zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego ma charakter fakultatywny. Możliwość wykonania orzeczonej kary w ten sposób  pozostawiona jest uznaniu sądu penitencjarnego, w sytuacji kiedy skazany, jego obrońca, prokurator, sądowy kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego złoży stosowny wniosek i to właściwie uzasadniony, tj zgodnie z wymogami kodeksu karnego wykonawczego. W postanowieniu o zezwoleniu na odbycie kary w ten sposób sąd określa miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania nałożonych obowiązków oraz rodzaj podlegających zainstalowaniu środków technicznych, a także termin i sposób zgłoszenia przez skazanego podmiotowi dozorującemu gotowości do zainstalowania rejestratora stacjonarnego lub przenośnego bądź nadajnika.

Kodeks wprowadza pięć przesłanek, od których uzależnia możliwość ubiegania się o wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, a wszystkie te przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Pierwszym warunkiem na którym chciałbym się skupić w tym wpisie, jest fakt orzeczenia wobec skazanego kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 1 roku i 6 miesięcy. Nie ma znaczenia, czy jest to tzw. bezwzględna kara pozbawienia wolności, czy też kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, której wykonanie następnie zostało zarządzone. W grę wchodzi również kara łączna, orzeczona wyrokiem skazującym, jak i łącznym.

Przesłankę tą stosuje się odpowiednio do skazanego, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających w sumie 1 roku i 6 miesięcy. 

Możliwa jest bowiem sytuacja, kiedy  sąd udzielił skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego, a w trakcie jej odbywania zapadnie przeciwko skazanemu kolejny wyrok, którym zostanie orzeczona prawomocnie  kara pozbawiania wolności i suma tych wszystkich kar przekroczy  sumie wymiar 1 roku i 6 miesięcy.

Może wówczas dojść do sytuacji, że sąd uchyli postanowienie o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego i postępowanie w tym zakresie umorzy.

Wówczas sąd  zaliczy na poczet kary pozbawienia wolności okres objęty systemem dozoru elektronicznego od dnia początku tej kary do dnia wydania postanowienia o uchyleniu, uznając w tym zakresie karę pozbawienia wolności za wykonaną oraz zarządzi niezwłoczne usunięcie elektronicznego urządzenia rejestrującego i nadajnika znajdujących się u skazanego

Podstawą uchylenia lub zmiany postanowienia, wydanego w postępowaniu wykonawczym, w trybie art. 24 § 1 k.k.w., mogą być tylko istotne dla rozstrzygnięcia fakty, które powstały po wydaniu tego postanowienia bądź istniały w chwili orzekania, ale nie były znane Sądowi orzekającemu.

Takie okoliczności zachodzą, kiedy już po wydaniu przez sąd  postanowienia o zastosowaniu względem skazanego systemu SDE, skazanemu doszły do wykonania  kolejne kary i suma orzeczonych skazanemu kar przekracza 1 rok i 6 miesięcy. Stanowi to negatywną przesłankę do wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego.

Zgodnie bowiem  z przepisem art. 43 la § 1 pkt 1 kkw Sąd penitencjarny może udzielić zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego w wymiarze nieprzekraczającym 1 roku i 6 miesięcy. Przepisy § 1–5 stosuje się odpowiednio do skazanego, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających w sumie jednego roku i 6 miesięcy (§ 6).

Trzeba zwrócić uwagę na wyłączenie możliwości orzekania zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE wobec skazanych w warunkach przewidzianych w art. 64 § 2 kk. Oznacza to, że zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE nie może być udzielone skazanemu za przestępstwo popełnione w warunkach recydywy szczególnej wielokrotnej, a także skazanemu za przestępstwo określone w art. 258 § 1, 2, 3 albo § 4 kk.

Drugim warunkiem jest to, aby wykonanie kary na drodze dozoru elektronicznego było wystarczające do osiągnięcia celów kary. Uznaje się, że podstawowym kryterium oceny stopnia demoralizacji skazanych jest wymiar orzeczonych względem nich kar jednostkowych lub też sumy tych kar odbywanych kolejno. Innymi słowy obowiązuje założenie, że osoby, wobec których orzeczono kary jednostkowe w wymiarze przekraczającym rok lub kary jednostkowe (kolejno odbywane), których suma przekracza ten okres, są na tyle zdemoralizowane, iż nie ma w ich przypadku gwarancji, że kara odbywana w systemie dozoru elektronicznego spełni swe cele.

Trzecim warunkiem jest posiadanie przez skazanego stałego miejsca pobytu w ścisłym znaczeniu tego pojęcia, czyli chodzi o miejsce (lokal), w którym skazany jest obowiązany pozostawać w wyznaczonych dniach i porach . Nie jest konieczne, aby skazany posiadał tytuł prawny do tego lokalu, choć dla zapewnienia należytego wykonywania dozoru istotne jest istnienie stabilnej perspektywy zamieszkiwania tam skazanego.

Kolejnym warunkiem jest zgoda osób pełnoletnich, które zamieszkują wspólnie ze skazanym. Musi ona być wyrażona w sposób świadomy i swobodny. Istnieje jednak możliwość udzielenia przez sąd  zezwolenia mimo braku zgody, jeśli wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego w sposób oczywisty nie wiąże się z nadmiernymi trudnościami dla tej osoby i narusza jej prywatność jedynie w nieznacznym stopniu. Jest to niewątpliwie wyraz pragmatycznego podejścia ustawodawcy i ma za zadanie ograniczyć sytuacje, w których brak zgody mógłby skutecznie zablokować wykonanie kary na drodze dozoru elektronicznego. Z uwagi na to, że zezwolenie na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego zawsze wiąże się z ingerencją w dobra osobiste innych osób niż skazany, istnieje możliwość  zażalenia się na taką decyzję sądu.

Ostatnim z warunków jest brak przeszkód natury technicznej do sprawnego działania aparatury monitorującej, np. brak zasięgu telefonii komórkowej. Oczywiście sąd penitencjarny ma obowiązek ustalić, czy na przeszkodzie udzieleniu zezwolenia nie stoją wymogi techniczne przed wydaniem postanowienia o udzieleniu zezwolenia na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego. W tym celu sąd zleca do podmiotu dozorującego sprawdzenie warunków technicznych żąda nadesłania informacji w tym przedmiocie.