Ekspresowe postępowanie przestępstw drogowych

Proces sądowy wobec sprawcy przestępstwa drogowego popełnionego w stanie nietrzeźwości.

Analiza uwarunkowań procesowych, dowodowych i konstytucyjnych w świetle art. 517a k.p.k. oraz praktyki sądów powszechnych.

Szybka ścieżka nakazowego postępowania karnego wobec sprawców przestępstw drogowych, w tym nietrzeźwych kierowców, stanowi istotny instrument przeciwdziałania recydywie i wzmacniania prewencji generalnej. Zgodnie z art. 517a k.p.k., uproszczony tryb przyspieszony może być stosowany m.in. wobec sprawców ujętych na gorącym uczynku i znajdujących się w dyspozycji organów ścigania. Jednakże stosowanie tego trybu napotyka na liczne przeszkody praktyczne, procesowe i konstytucyjne.

Zgodnie z art. 517a § 1 k.p.k., postępowanie przyspieszone stosuje się wobec sprawców przestępstw lub wykroczeń ujętych na gorącym uczynku albo bezpośrednio potem, jeżeli zachodzi potrzeba natychmiastowego rozpoznania sprawy ze względu na interes wymiaru sprawiedliwości. Kluczowym kryterium jest nie tylko ujęcie sprawcy, lecz również realna możliwość szybkiego przeprowadzenia całego postępowania dowodowego i zapewnienia pełnej ochrony praw procesowych podejrzanego.

W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że tryb przyspieszony nie może naruszać gwarancji konstytucyjnych, w szczególności prawa do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji RP) oraz prawa do rzetelnego procesu (art. 6 EKPC). Tryb ten nie może być stosowany mechanicznie, lecz wymaga uprzedniej analizy, czy materiał dowodowy jest kompletny i czy oskarżony miał realną możliwość konsultacji z obrońcą (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 14.12.2021 r., II AKa 182/21).

W sprawach o prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 1 k.k.), podstawowym dowodem jest wynik badania alkomatem lub analiza krwi. Praktyka pokazuje, że wyniki urządzeń przenośnych bywają kwestionowane przez obronę z uwagi na brak legalizacji, nieprawidłową obsługę lub wpływ innych czynników (np. chorób metabolicznych). W takim przypadku niezbędne staje się powołanie biegłego, co wydłuża postępowanie i uniemożliwia jego przeprowadzenie w ciągu 48 godzin. Wyklucza to zatem zastosowanie trybu przyspieszonego, co słusznie zostało podkreślone w postanowieniu Sądu Okręgowego w Katowicach z 28.02.2023 r., akt IV Kz 123/23.

Gwarancje procesowe i konstytucyjne – realność prawa do obrony

Tryb przyspieszony nie może prowadzić do iluzorycznego zapewnienia prawa do obrony. Podejrzany musi mieć czas na zapoznanie się z materiałem dowodowym, konsultację z obrońcą oraz sformułowanie stanowiska. Orzecznictwo ETPCz wielokrotnie wskazywało, że przyspieszone postępowania karne muszą gwarantować rzeczywistą możliwość udziału obrońcy (por. wyrok ETPCz w sprawie Salduz przeciwko Turcji, skarga nr 36391/02, oraz wyrok ETPCz w sprawie Dvorski przeciwko Chorwacji, skarga nr 25703/11).

W świetle art. 6 ust. 3 lit. b EKPC, oskarżony musi mieć odpowiedni czas i możliwość przygotowania obrony. Dlatego organy ścigania nie powinny wszczynać postępowania przyspieszonego wyłącznie z uwagi na formalne przesłanki, lecz muszą rozważyć, czy nie dojdzie do naruszenia prawa do obrony.

Sądy powszechne coraz częściej krytycznie oceniają mechaniczne stosowanie trybu przyspieszonego wobec nietrzeźwych kierowców. W wyroku z dnia 03.11.2022 r., II K 811/22, Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy wskazał, że brak opinii biegłego co do wiarygodności wskazań alkomatu wykluczał rozpoznanie sprawy w ciągu 48 godzin, mimo iż sprawca został ujęty na gorącym uczynku.

Dlatego też wydaje się, że organy ścigania powinny zaniechać wnioskowania o tryb przyspieszony, jeżeli występują jakiekolwiek wątpliwości co do dowodów lub konieczność ich uzupełnienia; prokuratorzy powinni analizować każdy przypadek indywidualnie, z uwzględnieniem ryzyka naruszenia prawa do obrony; należy zadbać o systemową dostępność obrońców z urzędu – również w weekendy i święta – aby zabezpieczyć konstytucyjny standard ochrony oskarżonego.

Postępowanie przyspieszone wobec kierowców w stanie nietrzeźwości może być stosowane wyłącznie w przypadkach niespornych, oczywistych, o pełnym materiale dowodowym i przy zapewnieniu realnej pomocy obrońcy. W przeciwnym razie istnieje ryzyko naruszenia podstawowych praw procesowych, co skutkuje koniecznością prowadzenia postępowania w trybie zwyczajnym. W praktyce sądowej i prokuratorskiej konieczne jest wdrożenie szerszej refleksji nad granicami stosowania trybu przyspieszonego, zwłaszcza wobec przestępstw z art. 178a § 1 k.k., które – choć formalnie proste – często rodzą skomplikowane problemy dowodowe i konstytucyjne.