Ekstradycja – kiedy Sąd może odmówić ekstradycji

W sprawie o ekstradycję Sąd polski może stwierdzić prawną niedopuszczalność wydania z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium innego państwa osoby poszukiwanej na podstawie nakazu aresztowania w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego za przestępstwo popełnione na terytorium tego państwa.

Kodeks postępowania karnego przewiduje kilka przesłanek kiedy Sąd może odmówić ekstradycji.

Dokonując analizy prawnej dopuszczalności wydania obywatela innego państwa stronie wnioskującej o ekstradycję w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania o zarzucane przestępstwo Sąd powinien dokonać kontroli dopuszczalności wydania osoby z perspektywy wiążących norm rangi konstytucyjnej i konwencyjnej. Badanie prawnej dopuszczalności ekstradycji musi być dokonywane z uwzględnieniem zapisów Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którą ekstradycja jest zakazana jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela.

Jest to dodatkowe ograniczenie dopuszczalności ekstradycji, dotyczy zarówno obywateli polskich, jak i wszelkich osób nie posiadających polskiego obywatelstwa, bez względu na rodzaj popełnionego przestępstwa. Określenie „prawa i wolności człowieka i obywatela” obejmuje zarówno te prawa, które gwarantowane są przez przepisy wiążących Polskę aktów prawa międzynarodowego, jak i wolności i prawa chronione konstytucyjnie. Ustawową przesłankę odmowy przewiduje art. 604 § 1 pkt. 7 k.p.k. Skoro Polska ratyfikowała Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności to stanowi ona część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowania (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP).

Zgodnie z artykułem 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nikt nie może być poddany torturom, ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Zgodnie z linią orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ekstradycja może rodzić kwestie naruszenia art. 3 Konwencji i oznaczać odpowiedzialność tego państwa na podstawie Konwencji, gdy zostaną wykazane poważne przesłanki umożliwiające wywiedzenie przekonania, że w przypadku ekstradycji osoba zostałaby narażona na rzeczywiste ryzyko poddania traktowaniu sprzecznemu z art. 3 Konwencji w państwie przyjmującym. Wówczas art. 3 oznacza obowiązek niewydalania tej osoby do tego państwa i ma charakter bezwzględny. Ustalenie, czy taki zagrożenie istnieje musi być poprzedzone analizą sytuacji panującej w danym państwie oraz indywidualnymi uwarunkowaniami osoby wydalanej (wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 16.10.2012 r. 49747/11 ERGASHEV v. ROSJA, Lex nr 1219728). Dobry karnista powinien zebrać wszelkie dostępne materiały, aby wykazać takie zagrożenie dla swojego klienta.

Dobry adwokat karny musi wykazać przed Sądem, że wydanie osoby ściganej do wnioskującego państwa, grozi tym, że stanęłaby ona pod wysokim ryzykiem naruszenia praw człowieka i wolności, co stanowiłoby rażące naruszenie zapisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Innymi słowy musi wykazać niedopuszczalność ekstradycji.

Art. 604 § 1 pkt 7 k.p.k. zawierają szerszy katalog okoliczności wyłączający możliwość wydania osoby w porównaniu z wiążącymi Polskę umowami międzynarodowymi, uwzględniający postanowienia umów międzynarodowych, w tym zapisów MPPOiP, EKPC, jak również Konwencji z 10.12.1984 roku w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Dlatego nie mogą one zostać pominięte przez sąd orzekający w przedmiocie ekstradycji. W każdej rozpoznawanej sprawie ekstradycyjnej konieczne jest wykazanie, czy nie zachodzą przeszkody ekstradycyjne z art. 3 Konwencji i art. 604 § 1 pkt. 5 i 7 k.p.k. Sąd powinien rozważyć zarówno informacje o praktyce funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości państwa wzywającego, jak również dane wskazujące na sytuację konkretnej osoby.

Gwarancje przewidziane w art. 604 § 1 pkt. 5 i 7 k.p.k. oraz art. 3 Konwencji z 1950 r. o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności obowiązują niezależnie od charakteru przestępstw popełnionych przez osobę ściganą w państwie wzywającym (przestępstwo kryminalne, czy też przestępstwo polityczne) i mają zastosowanie niezależnie od stwierdzonego faktu nagannego zachowania osoby ściganej. Sąd orzekający w sprawie dopuszczalności wydania osoby ściganej ogranicza się bowiem do skontrolowania, czy zachodzą przeszkody prawne czyniące niedopuszczalnym uwzględnienie wniosku.

Zwrot „uzasadniona obawa”, iż w państwie wzywającym może dojść do naruszenia praw i wolności osoby wydanej, oznacza, iż dobry karnista musi takie prawdopodobieństwo wykazać, aby przekonać Sąd (postanowienie Sądu Najwyższego Izby Karnej z dnia 20 kwietnia 2011 roku, sygn. akt IV KK 422/10). Zapewnienie przez państwo wnioskujące o wydanie osoby przestrzegania praw człowieka, czy też zapewnienia możliwości obrony nie eliminuje ryzyka narażenia osoby wydanej na złe traktowanie. W szczególności jeżeli mija się z oceną efektywności systemu ochrony przed torturami, gotowości do współpracy z organami międzynarodowymi, czy też wolą skutecznego ścigania winnych złego traktowania.

Gwarancje takie nie stanowią wystarczającego zapewnienia odpowiedniej ochrony przed ryzykiem niedozwolonego traktowania. Powstaje dla Sądu obowiązek zbadania, czy zapewnienia te dają w swym praktycznym wymiarze wystarczającą gwarancję, iż osoba będzie chroniona przed ryzykiem niedozwolonego traktowania (wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 16.10.2012 r. 49747/11 ERGASHEV v. ROSJA, Lex nr 1219728).