Europejski nakaz aresztowania

Europejski nakaz aresztowania jest decyzją sądową wydaną przez państwo członkowskie UE w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego.

Co ważne, przepisy regulujące wystąpienie przez polski sąd do organów sądowych państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA są odpowiednio stosowane w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.

Europejski nakaz aresztowania zastępuje ekstradycję w relacjach pomiędzy państwami członkowskimi UE. W związku z wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej w art. 62 ust. 1 lit. b umowy brexit przewidziano, że w okresie przejściowym do postępowania w toku w ramach współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych w Zjednoczonym Królestwie, jak również w państwach członkowskich w sytuacjach obejmujących Zjednoczone Królestwo decyzja ramowa o ENA ma zastosowanie do europejskich nakazów aresztowania, jeżeli osoba, której wniosek dotyczy, została aresztowana przed zakończeniem okresu przejściowego w celu wykonania ENA, niezależnie od rozstrzygnięcia wykonującego nakaz organu sądowego, czy osoba, której wniosek dotyczy, ma pozostać zatrzymana, czy też może być zwolniona tymczasowo. Po zakończeniu okresu przejściowego współpraca ta jest realizowana na podstawie Umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, w której  zawarto uregulowania dotyczące odpowiednika ENA, jakim jest nakaz aresztowania .

Z uwagi na to, że postępowanie karne ma wiele stadiów, niezwykle ważne jest ustalenie kiedy, na jakim etapie postępowania karnego dopuszczalne jest wydanie europejskiego nakazu aresztowania

Zasadniczo ENA wydaje się w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium RP przebywa na terytorium państwa członkowskiego UE, a zatem musi być już określona osoba, która jest ścigana za jakieś konkretne przestępstwo. Uważa się, że ENA może zostać wydany tylko w stosunku do osoby, która ma status podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym lub oskarżonego w postępowaniu sądowym.

Brak przedstawienia osobie ściganej zarzutów, nie jest przeszkodą do wydania ENA. Przed wystąpieniem z wnioskiem o wydanie ENA prokurator może sporządzić postanowienie o przedstawieniu zarzutów, wstrzymać się z ogłoszeniem go podejrzanemu i jego przesłuchaniem, a następnie wystąpić do sądu właściwego z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Oczywiście nie ulega wątpliwości, że ENA może zostać wydany w stosunku do osoby prawomocnie skazanej, w celu umożliwienia wykonania orzeczonej kary, i to nie tylko gdy osoba, której dotyczy, jest ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium Polski, ale także wówczas, gdy taka osoba jest ścigana za przestępstwo popełnione poza terytorium Polski, które podlega jurysdykcji polskich sądów karnych.

Co więcej możliwość wystąpienia o wydanie osoby na podstawie ENA dotyczy każdej osoby, niezależnie od obywatelstwa. Oznacza to, że wystąpienie o wydanie w oparciu o ENA może nastąpić zarówno w stosunku do obywatelstwa polskiego jak i obywatelstwa któregokolwiek z państw członkowskich UE.

Warunkiem dopuszczalności wydania ENA, jest podejrzenie, że osoba, która ma być wydana może przebywać na terytorium państwa członkowskiego UE, i nie chodzi o wiedzę co do konkretnego miejsca pobytu ani konkretnego państwa członkowskiego UE, w którym aktualnie przebywa osoba ścigana (Postanowienie SA w Warszawie z 19.11.2004 r., II AKz 577/04, co wynika m.in. z zasady swobodnego przepływu osób w ramach UE.

Co istotne, samo to, iż w jednym z państw członkowskim UE zapadło orzeczenie o odmowie przekazania na podstawie ENA skierowanego tam przez stronę polską, nie stanowi przeszkody w skierowaniu europejskiego nakazu aresztowania do innych państw członkowskich UE. Jakkolwiek takie odmowne orzeczenie państwa obcego ma charakter nieodwołalny, to jednak dotyczy tylko tego państwa, co oznacza z kolei, że inne państwa unijne mogą podjąć inne decyzje. Dodatkowo, nawet jeżeli państwo unijne prawomocnie orzekło o odmowie przekazania, taka decyzja nie pociąga za sobą skutku w postaci zakazu rozpoczęcia i kontynuowania postępowania karnego przeciwko poszukiwanemu w Polsce (Postanowienie SA w Katowicach z 11.2.2015 r., II AKz 815/14).

Organem właściwym do wydania ENA jest właściwy miejscowo sąd okręgowy, czyli sąd właściwy do rozpoznania sprawy o przestępstwo zarzucane osobie ściganej lub też sąd, w którego okręgu znajduje się sąd rejonowy właściwy do rozpoznania tej sprawy. Natomiast już na etapie postępowania wykonawczego właściwy miejscowo do wystąpienia o wydanie na podstawie ENA jest ten sąd okręgowy, w którego okręgu został wydany wyrok podlegający wykonaniu.

W zasadzie można powiedzieć, że wydanie ENA jest możliwe na każdym etapie postępowania, w tym również w postępowaniu karnym wykonawczym.

Na najwcześniejszym etapie postępowania karnego, czyli na etapie postępowania przygotowawczego wydanie ENA może nastąpić wyłącznie z inicjatywy prokuratora. Z kolei w postępowaniu sądowym oraz wykonawczym wydanie ENA może nastąpić z urzędu -  gdy potrzeba taka zachodzi w postępowaniu toczącym się przed sądem okręgowym, który jest sądem właściwym do wydania ENA, lub na wniosek właściwego sądu rejonowego. Na etapie postępowania sądowego oraz wykonawczego prokurator nie może już wystąpić z wnioskiem o wydanie ENA,  może jedynie wystąpić z  sugestią rozważenia przez Sąd zasadności wystąpienia o wydanie ENA (jeżeli postępowanie toczy się aktualnie przed sądem rejonowym), bądź zasugerować zasadność wydania nakazu (gdy postępowanie toczy się przed sądem okręgowym).

Europejski nakaz aresztowania wydany przez polski sąd nie jest podstawą zastosowania wobec osoby ściganej tymczasowego aresztowania w innym państwie członkowskim UE. Orzeczenie w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania, bądź innego środka zapobiegawczego wobec osoby, której dotyczy ENA, należy do sądu państwa wykonania nakazu.

Zgodnie z  postanowieniem  Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 27.4.2011 r. (II AKp 13/11) bieg terminów tymczasowego aresztowania wobec osoby przekazanej na podstawie ENA rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez tę osobę granicy Polski, a więc po jej faktycznym przekazaniu.

Z przepisów polskiego kodeksu postępowania karnego wynika obowiązek zaliczenia na poczet orzeczonej lub wykonywanej kary pozbawienia wolności okresu faktycznego pozbawienia wolności w państwie wykonania nakazu w związku z przekazaniem, dlatego okresu pozbawienia wolności w państwie wykonania nie można uznać za tymczasowe aresztowanie na podstawie postanowienia polskiego sądu lub odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem polskiego sądu.