Odbywanie kary sądu zagranicznego w Polsce

Nie należy do rzadkich sytuacja kiedy obywatel polski popełnia przestępstwo za granicą, tam zostaje osądzony i rozpoczyna odbywanie kary, w tym kary pozbawienia wolności.  Wówczas pojawia się pytanie, czy odbywanie katu musi zakończyć za granicą, czy też jest możliwość odbywania tej kary w Polsce.

Przepisy przewidują procedurę przejęcia do wykonania w Polsce orzeczenia karnego wydanego za granicą, następującego z inicjatywy strony polskiej jak i z inicjatywy  organu państwa obcego.

Ze względu na zasadę pierwszeństwa umów międzynarodowych, uregulowania zawarte Kodeksie Postępowania Karnego mają charakter subsydiarny, tj. znajdują zastosowanie tylko o tyle, o ile brak jest w ogóle umowy wiążącej Polskę z danym państwem oraz wtedy, gdy taka umowa lub konwencja istnieje, ale nie reguluje danego zagadnienia.

Zgodnie z art. 608 § 1 KPK Minister Sprawiedliwości może wystąpić z inicjatywą zmierzającą do przejęcia skazanego albo osoby, wobec której orzeczono środek polegający na pozbawieniu wolności aktualizuje się tylko wtedy, gdy osobą prawomocnie skazaną przez sąd państwa obcego jest obywatel polski. Wówczas Minister może zwrócić się do państwa obcego o przekazanie skazanego w celu wykonania w Polsce orzeczonej kary pozbawienia wolności albo środka polegającego na pozbawieniu wolności.

W pierwszej kolejności ustaleniu podlega kwestia obywatelstwa skazanego. Ważne jest  posiadanie obywatelstwa polskiego w czasie przejęcia skazanego, natomiast posiadanie przez skazanego oprócz obywatelstwa polskiego obywatelstwa jeszcze innego państwa jest bez znaczenia.

Następnie sprawdzeniu podlega to, czy wobec skazanego orzeczono karę lub środek, którego może dotyczyć wystąpienie. Trzeba pamiętać, że możliwość przejęcia skazanego ogranicza się do kary pozbawienia wolności podlegającej wykonaniu, co oznacza, że nie jest możliwe wystąpienie do państwa obcego z inicjatywą zmierzającą do przejęcia skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, co potwierdziła SN w postanowieniu z 21.10.2010 r. (V KK 248/10). Jakkolwiek przepis stawia wymóg podlegania wykonaniu kary pozbawienia wolności, to przyjmuje się, że skoro przejęcie skazanego wiąże się z prawomocnym orzeczeniem zapadłym wobec niego w państwie obcym, to przy stosowaniu tej instytucji znaczenia ma istota orzeczonej kary oraz środka karnego, a nie jej oznaczenie w przepisach obowiązujących w państwie obcym. To w praktyce oznacza, że kara, która w rozumieniu  polskiego przepisu  jest karą pozbawienia wolności albo innym środkiem polegającym na pozbawieniu wolności, może  w orzeczeniu państwa obcego być określona  inną nazwą. Z perspektywy prawa polskiego, w pojęciu środek polegający na pozbawieniu wolności mieści się w szczególności izolacyjny środek zabezpieczający.

Postępowanie w przedmiocie przejęcia skazanego oraz przejęcia orzeczenia do wykonania jest kilkuetapowe. Przed wystąpieniem z wnioskiem o przejęcie skazanego oraz o przejęcie orzeczenia do wykonania minister musi bowiem uzyskać postanowienie sądu  w przedmiocie dopuszczalności przejęcia.

Przy ocenie dopuszczalności przejęcia wykonania kary nie mogą zostać pominięte okoliczności dotyczące sytuacji rodzinnej skazanego, bowiem więźniowie nie tracą swoich praw w wyniku skazania i wydania wyroku skazującego i w dalszym ciągu cieszą się podstawowymi prawami i wolnościami gwarantowanymi na podstawie EKPCz i PW, za wyjątkiem prawa do wolności osobistej. Prawa te obejmują też prawo do dalszego poszanowania życia rodzinnego i prywatnego ( wyrok ETPCz w sprawie Dickson v. Wielka Brytania z dnia 18.4.2006 r., sygn. akt 44362/04). Zgodnie z orzecznictwem, życie rodzinne nie może zostać ograniczone do związków prawnie usankcjonowanych.  Ochronie EKPCz i PW podlegają więzi rodzinne pomiędzy dzieckiem i ojcem, nawet wówczas, gdy łączy ich jedynie węzeł biologiczny, pod warunkiem, że istniejące pomiędzy nimi stosunki wskazują na istnienie rzeczywistych więzi ( wyrok ETPCz w sprawie Marckx v. Belgia z dnia 13.6.1979 r., sygn. 6833/74; wyrok ETPCz w sprawie Berrehab v. Holandia z dnia 21.6.1988 r., sygn. akt 10730/84). Wzajemne korzystanie przez rodzica i dziecko ze swej obecności stanowi natomiast podstawowy element życia rodzinnego (wyrok ETPCz w sprawie B. v. Wielka Brytania z dnia 8.7.1987 r., sygn. akt 9840/82). Ponadto należy wskazać, iż naturalna więź pomiędzy rodzicem a dzieckiem ma podstawowe znaczenie oraz że tam, gdzie właściwe życie rodzinne w sensie mieszkania i przebywania razem ustało, kontynuacja kontaktu pomiędzy rodzicem i dzieckiem jest pożądana i co do zasady musi pozostać możliwa (decyzja EKPC w sprawie Thorbergsson v. Islandia z dnia 11.1.2004 r., sygn. akt 22597/93).

Oczywiście pozbawienie wolności ze swej istoty pociąga za sobą ograniczenia życia prywatnego i rodzinnego więźnia, jednakże zasadniczym aspektem prawa osoby pozbawionej wolności do poszanowania jej życia rodzinnego jest, by organy penitencjarne pomogły jej w utrzymywaniu kontaktów z bliską rodziną, nie zaś możliwość taką odbierały ( wyrok ETPCz w sprawie Messina v. Włochy (nr 2) z dnia 28.9.2000 r., sygn. akt 25498/94).

Decyzja o wystąpieniu z wnioskiem o przejęcie skazanego albo osoby, wobec której orzeczono środek polegający na pozbawieniu wolności należy wyłącznie do Ministra Sprawiedliwości i nie ma on obowiązku z takim wnioskiem wystąpić.

Warto zwrócić uwagę na orzecznictwo Europejskiego  Trybunału Praw Człowieka. W Wyroku  ETPC z 1.4.2010 r., Buijen przeciwko Niemcom (skarga Nr 27804/05, HUDOC), w którym podkreślono, że decyzja w przedmiocie wniosku o przekazanie zależy także od względów dotyczących polityki zagranicznej, należących do samej istoty prawa publicznego. Ta część decyzji ministra nie podlega kontroli sądowej, w związku z czym w orzecznictwie ETPC przyjmowano, że art. 6 ust. 1 EKPC nie ma zastosowania do postępowania prowadzonego na podstawie Konwencji o przekazywaniu osób skazanych. Wskazany przepis znajduje jednak zastosowanie do postępowania dotyczącego wniosku skarżącego o jego przekazanie tak daleko, jak daleko okoliczności te dotyczą zapewnienia złożonego przez oskarżyciela publicznego w czasie postępowania karnego.