- 16 lutego 2023
Odszkodowanie dla pokrzywdzonych przestępstwem
Poszkodowany może dochodzić roszczeń wynikających z przestępstwa w drodze procesu cywilnego już po zapadnięciu wyroku karnego, skazującego oskarżonego. Taki wyrok karny wiąże w granicach określonych w art. 11 k.p.c. sąd cywilny. Moc wiążąca wyroku karnego w postępowaniu cywilnym odnosi się tylko do ustaleń co do popełnienia przestępstwa, a więc ustaleń faktycznych. W razie braku wiążącego sąd cywilny wyroku skazującego sądu karnego sąd cywilny w zasadzie może samodzielnie ocenić, czy szkoda powstała w wyniku przestępstwa. Jednak wymagałoby to dokonania ustaleń dotyczących istnienia podmiotowych i przedmiotowych znamion przestępstwa zgodnie z regułami prawa karnego. Jeżeli zatem postępowanie karne nie zostało jeszcze wszczęte lub nie jest ukończone, a ustalenia wyroku karnego mogą mieć wpływ na ocenę cywilnoprawnych skutków czynu sprawcy przestępstwa, sąd cywilny w zasadzie powinien zawiesić postępowanie do czasu ukończenia sprawy karnej (por. art. 177 § 1 pkt 4).
Odnosi się to nie tylko do prawomocnego wyroku sądu polskiego, ale w drodze prounijnej wykładni obejmuje także zagraniczne wyroki karne państw Unii Europejskiej. (Por. wyrok SN z 27.03.2013 r., V CSK 185/12, OSP 2014/3, poz. 30). Moc wiążącą w postępowaniu cywilnym mają jedynie ustalenia co do popełnienia przestępstwa zawarte w prawomocnym wyroku skazującym. Przestępstwem – zgodnie z art. 7 § 1 k.k. – jest popełnienie zbrodni lub występku. Chodzi tu o ustalenia co do popełnienia przez oskarżonego czynu, który wypełnia dyspozycję normy karnej i został mu przypisany jako przestępstwo. Kodeks nie przyznał mocy wiążącej ustaleniom wyroku karnego uniewinniającego oskarżonego. Wiąże się to bowiem z faktem, że pojęcie winy w rozumieniu prawa karnego nie jest identyczne z pojęciem winy w prawie cywilnym. Sąd cywilny może więc samodzielnie badać, czy oskarżony – uniewinniony przez sąd karny od zarzutu popełnienia przestępstwa – dopuścił się czynu, który potencjalnie powoduje jego odpowiedzialność za szkodę. Wszak brak winy –elementu niezbędnego do skazania w postępowaniu karnym – nie wyklucza naruszenia prawa cywilnego, będącego podstawą roszczenia w postępowaniu cywilnym.
Co istotne nie wiążą sądu w postępowaniu cywilnym wyroki karne umarzające postępowanie z powodu okoliczności wyłączających dopuszczalność postępowania karnego (umorzenie bezwarunkowe) ani wyroki warunkowo umarzające postępowanie karne (por. art. 66 § 1 k.k. i art. 342 § 1 k.p.k.), gdyż nie są to wyroki skazujące (wyrok SN z 20.09.1973 r., II PR 223/73, NP 1974/6 z glosą J. Tyszki oraz uchwałę SN (7) – zasadę prawną z 22.10.1974 r., III PZP 20/74, OSNCP 1975/2, poz. 17).
Dlatego często skuteczną linią obrony jest walka o warunkowe umorzenie postępowania karnego, albowiem sąd cywilny nie jest związany treścią wyroku sądu karnego na podstawie którego warunkowo umorzono postępowanie karne. W orzecznictwie i piśmiennictwie dominuje pogląd, ustalony na gruncie art. 11 KPC, że prawomocny wyrok skazujący, w zakresie ustaleń faktycznych zawartych w jego sentencji co do popełnienia przestępstwa, ma moc wiążącą dla sądu w sprawie cywilnej. Ponieważ związanie sądu cywilnego wyrokiem karnym stanowi wyjątek od zasady swobodnej oceny dowodów, art. 11 KPC nie może być interpretowany w sposób rozszerzający.
Wszelkie wyroki skazujące wiążą sąd cywilny – zarówno wydane po przeprowadzeniu rozprawy głównej, jak i wydane na posiedzeniu. W szczególności, wiążące sąd w postępowaniu cywilnym są skazujące wyroki zaoczne oraz wyroki wydawane w następstwie uwzględnienia wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego (art. 387 KPK), a także wyroki nakazowe i wydawane na posiedzeniu, na którym sąd uwzględnił wniosek prokuratora o wydanie wyroku skazującego (art. 335 KPK). Nie wiąże natomiast sądu cywilnego wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne, który – tak jak wyroki: umarzający postępowanie karne i uniewinniający – może stanowić w postępowaniu cywilnym dowód z dokumentu urzędowego, podlegający swobodnej ocenie przez sąd materiału dowodowego.
Na koniec warto przytoczyć Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - I Wydział Cywilny z dnia 26 listopada 2020 r., I ACa 462/20
W którym Sąd podkreślił, że w sporze z ubezpieczycielem ustalenia zapadłego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku, którym ubezpieczony został uznany winnym popełnienia przestępstwa, nie mogą być obalone.
Natomiast zagadnienie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody nie jest determinowane przez orzeczenie sądu karnego (nie zawiera się w granicach skutku wiążącego wyroku karnego o których mowa w art. 11 § 1 KPC) i jako takie podlega własnej ocenie przez sąd w sprawie cywilnej. Oceny tej dokonać należy przez pryzmat materiału procesowego przedstawionego pod osąd w sporze cywilnym. Ocena przyczynienia się poszkodowanego nie należy do znamion czynu zabronionego, a wyrok sądu karnego nie rozstrzyga o tym, czy osoba poszkodowana przyczyniła się do zdarzenia.