Prywatny akt oskarżenia

Tytułem krótkiego wprowadzenia, kluczowym zagadnieniem jest wyróżnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego ( z urzędu lub na wniosek) i przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, że nie każda sprawie organy ścigania: Policja i Prokuratura prowadzą śledztwo, czy dochodzenie o czyn stanowiący przestępstwo.

W przypadku przestępstw ściganych z urzędu, z chwilą ich ujawnienia to organy powołane do ścigania przestępstw są zobowiązane do wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego oraz zgromadzenia materiału dowodowego, nawet wówczas, gdy osoba pokrzywdzona przestępstwem nie domaga się ścigania i ukarania sprawcy. Natomiast w przypadku przestępstw ściganych na wniosek, prowadzenie postępowania karnego jest uzależnione od złożenia przez uprawnioną osobę  wniosku o ściganie i ukaranie sprawcy, następnie postępowanie toczy się już z urzędu.

Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego są odrębną kategorią, ponieważ  co do tych przestępstw organy uprawnione do ścigania nie prowadzą postępowania przygotowawczego. To sam pokrzywdzony musi zgromadzić dowody potwierdzające winę sprawcy oraz zainicjować postępowanie karne, poprzez sporządzenie i złożenie bezpośrednio do sądu prywatny akt oskarżenia.

Do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego zaliczamy m.in.:

• przestępstwo naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni z art. 157 § 2 i 3 k.k.- z wyjątkiem sytuacji, gdy pokrzywdzonym jest osoba wspólnie zamieszkująca ze sprawcą.
• przestępstwo zniesławienia z art. 212 k.k.
• przestępstwo znieważenia innej osoby z art. 216 k.k.
• przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej innej osoby z art. 217 k.k.

Uzasadnieniem dla przyjęcia konstrukcji przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego jest koncepcja, iż w przypadku tych przestępstw naruszeniu uległ tylko interes indywidualny, natomiast interes zbiorowy wyłącznie w ograniczonym zakresie.

Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego wszczyna się na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela prywatnego, czyli w praktyce pokrzywdzonego, do właściwego miejscowo sądu rejonowego czyli do sądu w którego okręgu popełniono przestępstwo. W sytuacji, w której nie jest ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa, właściwość sądu może zostać ustalona według miejsca:

1. gdzie przestępstwo zostało ujawnione;
2. gdzie ujęto sprawcę;
3. gdzie sprawca przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał.

 W wypadku śmierci pokrzywdzonego z oskarżeniem prywatnym mogą wystąpić osoby dla niego najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu.

Prywatny akt oskarżenia musi odpowiadać ogólnym wymogom pisma procesowego, co oznacza, że musi zawierać oznaczenie osoby oskarżonego, określenie zarzucanego mu czynu, opis okoliczności  w których doszło do popełnienia przestępstwa, wskazanie dowodów, na których opiera się oskarżenie, tak aby dać podstawy do prowadzenia postępowania karnego o konkretny czyn, na podstawie wiarygodnych dowodów uprawdopodobniających tezy oskarżenia w stopniu wysokim (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z 21.1.2015r., V KK 297/14). Postępowanie prywatnoskargowe toczy się zgodnie z regułami i rygorami postępowania karnego.

Wskazanie dowodów oznacza m.in. konieczność podania danych osobowych świadków, wskazania dowodów rzeczowych, wymienienie dołączonych dokumentów lub rzeczy, ewentualnie podanie miejsca, gdzie się one znajdują, lub osób, od których można je uzyskać. Oskarżyciel prywatny nie jest zwolniony od sprecyzowania zarzucanego oskarżonemu czynu. Oczywiście sporządzenie aktu oskarżenia przez podmiot fachowy daje sądowi orzekającemu podstawy do przyjęcia, że jego treść ściśle odpowiada intencjom oskarżyciela (postanowienie Sądu Najwyższego z 31.3.2015 r., IV KK 3/15). Możliwe jest, że prokurator wnosi akt oskarżenia w sprawie, w której kierując się interesem społecznym wszczął postępowanie w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego. Zgodnie z przepisami, jeżeli  wymaga tego interes społeczny, prokurator ma prawo wszcząć postępowanie albo włączyć się do już prowadzonego. W takiej sytuacji postępowanie będzie toczyć się z urzędu, a pokrzywdzonemu przysługują prawa oskarżyciela posiłkowego.

Należy także pamiętać o terminie przedawnienia, gdyż zainicjowanie sprawy po  jego upływie będzie nieskuteczne, a sprawca nie poniesienie odpowiedzialności za swój czyn. W przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego ich karalność ustaje z upływem roku od czasu dowiedzenia się o sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od popełnienia danego czynu.

Oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia dowód wpłaty zryczałtowanej równowartości wydatków w wysokości 300 zł. W przypadku, gdy oskarżycieli prywatnych jest kilku, obowiązek uiszczenia ww. kosztów ciąży na każdym z osobna. Mnogość oskarżonych nie pociąga natomiast za sobą obowiązku uiszczania zwielokrotnionego ryczałtu.

Akt oskarżenia pokrzywdzonego podlega wstępnej kontroli. Jeżeli nie odpowiada warunkom formalnym wskazanym w kodeksie, prezes sądu wezwie oskarżyciela prywatnego do usunięcia braku w terminie 7 dni, a po ich usunięcie w terminie, akt oskarżenia otrzyma dalszy bieg. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, skargę "uznaje się za bezskuteczną ".

Zgodnie z Postanowieniem Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 września 2014 r., III KZ 47/14

Jeżeli sąd uznał prywatny akt oskarżenia za bezskuteczny z uwagi na braki formalne w postaci zaniechania wskazania osoby oskarżonej prywatnym aktem oskarżenia i uiszczenia zryczałtowanej równowartości wydatków postępowania, wniosek o wznowienie postępowania jest niedopuszczalny z mocy ustawy.

Wniesienie prywatnego aktu oskarżenia do sądu powoduje wszczęcie postępowania w sprawie i równocześnie przeciwko osobie oskarżonego. Wszczęcie postępowania może także nastąpić przez złożenie skargi na ręce Policji (zob. uchw. SN (7) z 17.3.1967 r., VI KZP 25/66, OSNKW 1967, Nr 7, poz. 61). Zarówno wniesienie aktu oskarżenia do sądu, jak i przekazanie do sądu skargi złożonej Policji przerywa bieg terminu przedawnienia karalności przestępstw prywatnoskargowych.