Wpływ zasądzonej przez sąd karny nawiązki na wysokość zadośćuczynienia

W orzecznictwie sądów niejednolicie oceniana jest możliwość zaliczenia na poczet świadczenia dochodzonego w postępowaniu cywilnym orzeczonej wcześniej nawiązki na rzecz pokrzywdzonego przez sąd karny. Część sądów prezentuje stanowisko, zgodnie z którym możliwość taka powinna być rozstrzygana indywidualnie w każdym przypadku, w zależności od okoliczności sprawy. Wyrażane jest też przez sądy stanowisko, iż jeżeli nawiązka została faktycznie uiszczona przez sprawcę szkody na rzecz pokrzywdzonego, wówczas zadośćuczynienie przyznawane w procesie cywilnym powinno ulec obniżeniu o wartość zapłaconej nawiązki. Natomiast jeśli świadczenia te nie zostały przez sprawcę uiszczone, pozostają bez wpływu na kwotę zadośćuczynienia zasądzaną w procesie cywilnym. Niektóre sądy opowiadają się z kolei za każdorazową koniecznością zaliczania.

Poniżej przedstawiam zwięzłą analizę w tym zakresie, albowiem jest ona niezmiernie ważna w praktyce.  

Jeden z kierunków w orzecznictwie przewiduje, że możliwość uwzględnienia przy ocenie rozmiaru świadczenia wyrównującego krzywdę faktu zasądzenia w postępowaniu karnym na rzecz pokrzywdzonego nawiązki podlega każdorazowo ocenie.

Przykładowo w Wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie - I Wydział Cywilny z 2022-05-04 I ACa 1159/20 zostało stwierdzone, że  uwzględnienie przy ocenie rozmiaru świadczenia wyrównującego krzywdę faktu zasądzenia w postępowaniu karnym na rzecz pokrzywdzonego nawiązki, powinno przybrać formę oceny, czy indywidualne okoliczności ujawnione w rozstrzyganej sprawie dostatecznie uzasadniają to, aby nawiązka zmniejszyła odpowiednio należne zadośćuczynienie, czy też skala uszczerbku niemajątkowego, w tym trwałość negatywnych następstw zdarzenia szkodzącego przekładając się szczególnie znaczny jego rozmiar, sprzeciwia się temu.

 W Wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie - I Wydział Cywilny z 2019-06-04 I ACa 1343/18 uznano, że samo sformułowanie, że obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniemu zmniejszeniu nie oznacza obowiązku zmniejszenia i to w takim samym zakresie jak ustalony stopień przyczynienia. Przeważający jest pogląd, że przyczynienie się nie przesądza o obowiązku zmniejszenia odszkodowania; decydująca jest bowiem ocena okoliczności w jakich doszło do szkody, na czym polegało przyczynienie i stopień winy obu stron. Odpowiednie zmniejszenie w żadnym razie nie oznacza obowiązku zmniejszenia odszkodowania w takim samym stopniu np. procentowym w jakim przyjęto przyczynienie

Zgodnie z drugim kierunkiem orzecznictwa, jeżeli nawiązka została uiszczona przez sprawcę szkody na rzecz pokrzywdzonego, jego zadośćuczynienie przyznawane w procesie cywilnym winno ulec obniżeniu o wartość zapłaconej nawiązki. Natomiast jeśli świadczenia te nie zostały spełnione przez sprawcę, pozostają bez wpływu na kwotę zadośćuczynienia zasądzaną w procesie cywilnym.

Takie stanowisko wyraża Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu - I Wydział Cywilny 2021-02-15 I Ca 12/21, zgodnie z którym kompensacyjna funkcja środków przewidzianych w art. 46 KK wyraźnie włącza ich ocenę w płaszczyznę przede wszystkim naprawienia szkody, a zatem i odpowiedzialności ubezpieczyciela za sprawcę szkody na gruncie umowy odpowiedzialności cywilnej. Nie ma przy tym znaczenia czy mowa o odszkodowaniu, zadośćuczynieniu czy nawiązce. Należy bowiem zauważyć, że funkcja kompensacyjna tych środków jest taka sama, a orzeczenie nawiązki następuje tylko ze względu na trudności w oznaczeniu odszkodowania czy zadośćuczynienia. O tym świadczy treść dodanego § 3 art. 46 KK. Jeżeli nawiązka została uiszczona przez sprawcę szkody na rzecz pokrzywdzonego, jego zadośćuczynienie przyznawane w procesie cywilnym winno ulec obniżeniu o wartość zapłaconej nawiązki. Natomiast jeśli świadczenia te nie zostały spełnione przez sprawcę, pozostają bez wpływu na kwotę zadośćuczynienia zasądzaną w procesie cywilnym.

 Zgodnie z tą linią orzecznictwa, nawiązka, o której mowa w art. 46 § 2 KK jest rodzajem "zryczałtowanego naprawienia szkody" i zaistnieć może przykładowo w sytuacji trudności, które mogą powstać w zakresie udowodnienia wysokości szkody. Analizując zagadnienie wpływu orzeczonej w postępowaniu karnym nawiązki na wysokość zadośćuczynienia wskazuje się, że jeżeli nawiązka została uiszczona przez sprawcę szkody na rzecz pokrzywdzonego, jego zadośćuczynienie przyznawane w procesie cywilnym winno ulec obniżeniu o wartość zapłaconej nawiązki/odszkodowania. Natomiast, jeżeli świadczenia te nie zostały spełnione przez sprawcę, pozostają bez wpływu na kwotę zadośćuczynienia zasądzaną w procesie cywilnym – zadośćuczynienie winno być przyznane w pełnej kwocie. 

Zgodnie z trzecim kierunkiem orzecznictwa, świadczenie uzyskane w wyniku orzeczenia nawiązki należy zaliczyć na poczet wierzytelności o naprawienie szkody (zadośćuczynienie).

W Wyroku z 2021-04-30 I ACa 216/21 Sąd Apelacyjny w Szczecinie orzekł, że orzeczenie o nawiązce na podstawie art. 46 § 2 KK stanowi swoisty jurydyczny „surogat” rozstrzygnięcia o odszkodowaniu lub zadośćuczynieniu (art. 46 § 1 KK). Norma art. 46 § 2 KK stanowi bowiem wyraźnie, że sąd może orzec o nawiązce jedynie wówczas, gdy rozstrzygnięcie o odszkodowaniu lub zadośćuczynieniu jest „nadmiernie utrudnione”. Ustawa limituje kompetencję sądu karnego do orzeczenia nawiązki jedynie do tych sytuacji. Tak więc orzeczenie nawiązki będzie możliwe tylko wtedy, gdy z uwagi na zgromadzony materiał dowodowy w procesie karnym, sąd będzie miał nadmierne trudności z właściwym zastosowaniem normy prawa cywilnego. Przepis art. 46 § 3 KK pozwala na dochodzenie w postępowaniu cywilnym wyłącznie tej części roszczenia, która pozostanie niezaspokojona orzeczeniem o naprawieniu szkody lub o nawiązce. Ustawa w tym przypadku nie różnicuje skutków orzeczenia o naprawieniu szkody i orzeczenia o nawiązce a nadto jednoznacznie wskazuje na konieczność „zaliczenia” świadczenia uzyskanego w wyniku orzeczenia nawiązki na poczet wierzytelności o naprawienie szkody (zadośćuczynienie).