Wydanie ściganego na podstawie ENA przez sąd polski

Zgodnie z wynikającą z decyzji ramowej Rady 2008/909/WSiSW z 27.11.2008 r. zasadą wzajemnego uznawania orzeczeń państwa członkowskie UE są zobowiązane do wykonania Europejskich nakazów aresztowania, chyba że w  toczącym się postępowaniu dotyczącym wykonania ENA stwierdzą przeszkodę w postaci obligatoryjnej lub fakultatywnej odmowy jego wykonania. Przesłanki obligatoryjnej oraz fakultatywnej odmowy wykonania ENA zostały wymienione w art. 607p, art. 607r KPK, a ponadto – w odniesieniu do obywatela polskiego – art. 607s i art. 607t KPK. Oprócz tego wskazuje się, że dopuszczalność wydania jest wykluczona w wypadkach, gdy wydanie wiązałoby się z poważnym ryzykiem, że w państwie, do którego oskarżony ma być wydany, "zostanie wobec niego zastosowana kara śmierci, tortury lub inne kary lub działania nieludzkie lub poniżające".

Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie podkreśla, że oceny dopuszczalności przekazania osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania należy dokonywać wyłącznie w oparciu o przepisy art. 607p i 607r KPK. W konsekwencji odmówić wykonania nakazu przez Sąd polski może nastąpić wyłącznie w oparciu o przesłanki wymienione w tych przepisach.

Dlatego rozpoznając wniosek o wydanie na podstawie ENA, Sąd okręgowy ma obowiązek zbadać, czy nie zachodzą negatywne przesłanki wykonania nakazu. Jeżeli występuje choć jedna z nich Sąd okręgowy ma obowiązek wydania postanowienia o odmowie wykonania nakazu. I przeciwnie, w sytuacji kiedy nie stwierdzono istnienia negatywnej przesłanki z art. 607p oraz 607r KPK, Sąd nie może odmówić wykonania nakazu (post. SA w Krakowie z 15.7.2004 r., II AKz 257/04, KZS 2004, Nr 9, poz. 41).

Jeżeli nakaz został wydany wobec osoby ściganej, która jest obywatelem polskim, wykonanie nakazu może nastąpić, pod warunkiem że czyn, którego nakaz dotyczy, nie został popełniony na terytorium RP ani na polskim statku wodnym lub powietrznym oraz stanowił przestępstwo według prawa RP lub stanowiłby przestępstwo według prawa RP w razie popełnienia na terytorium RP, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili wpłynięcia nakazu. Jest to tak zwany warunek podwójnej karalności czynu. Istnieje jednak tzw. korpus przestępstw europejskich. W stosunku do nich możliwość odmowy wykonania nakazu ze względu na niespełnienie wymogu podwójnej karalności czynu jest wyłączona. Chodzi tu o przestępstwa zagrożone w państwie wydania ENA co najmniej karą 3 lat pozbawienia wolności.

Kiedy ścigany jest obywatelem polskim, wykonanie nakazu może nastąpić pod warunkiem, że czyn będący jego podstawą stanowił przestępstwo według prawa polskiego lub stanowiłby przestępstwo według prawa polskiego w razie jego popełnienia na terytorium RP zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili wpłynięcia ENA. Badając czy zaistniała ta negatywna przesłanka sąd ma jedynie kompetencję do sprawdzenia, czy zachowanie zarzucane ściganemu w innym państwie UE polskiemu obywatelowi ma odpowiednik w polskim prawie karnym. Oznacza to, że w postępowaniu o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA, która jest obywatelem polskim, sąd nie jest – co do zasady – zobowiązany do dowodowej weryfikacji okoliczności faktycznych związanych z jej sprawstwem, badania kwestii winy, społecznej szkodliwości czy bezprawności zarzucanego jej czynu (por. post. SN z 12.5.2021 r., II KK 415/20).

Trzeba pamiętać, że Sąd wykonujący ENA nie bada, czy istnieją wystarczające podstawy do przypuszczenia, że ścigany dopuścił się za granicą przestępstwa oraz jaki charakter ma to przestępstwo, albowiem Sąd wykonujący nie ma kompetencji badać kwestii merytorycznych związanych z postawionym ściganemu zarzutem, a zatem nie dokonuje weryfikacji ani charakteru tego przestępstwa; ani poszczególnych okoliczności tego czynu, ani tym bardziej  winy czy społecznej szkodliwości czynu ( (por. SA w Krakowie w post. z 19.2.2008 r., II AKz 56/08, KZS 2008, Nr 4, poz. 56). Wynika to z założenia, że to sąd, który wydał nakaz, dysponuje dowodami popełnienia przestępstwa i materiałem procesowym zgromadzonym w sprawie. Dlatego, jak zauważył Sąd Apelacyjny  w Krakowie w postanowieniu z dnia 17.6.2014 r. (II AKz 214/14), jedynie gdy ujawnią się okoliczności podważające wzajemne zaufanie, z których w sposób oczywisty wynika, że w ogóle brak było podstaw do wydania ENA, obowiązkiem sądu jest zweryfikowanie tych danych.