Wymuszanie zwrotu wierzytelności

W sprawach dotyczących wymuszenia zwrotu wierzytelności, niejednokrotnie pojawia się zagadnienie, czy wierzytelność, której zwrotu sprawca dochodził, musi istnieć w rzeczywistości, czy też wystarczające jest aby sprawca był  przekonany, że wierzytelność mu przysługuje.

W orzecznictwie przeważa stanowisko, zgodnie z którym, wystarczy, że sprawca sądzi, że przysługuje mu wierzytelność wobec pokrzywdzonego ( np. wyrok SA we Wrocławiu z 18.7.2018 r., II AKa 212/18,  wyrok SA w Łodzi z 15.10.2013 r., II AKa 187/13). Wszak w innym wypadku, niejednokrotnie sąd karny musiałby zagłębiać się w szczegóły stosunku cywilnoprawnego, aby ustalić czy i ewentualnie kiedy wierzytelność istniała.

Jeżeli chodzi o przekonanie sprawcy, że wierzytelność mu przysługuje to przekonanie to musi być uzasadnione. Oznacza to, że w postępowaniu karnym należy ustalić, czy istniały obiektywne okoliczności na podstawie których sprawca rzeczywiście miał prawo sądzić, że przysługuje mu określona wierzytelność wobec konkretnego pokrzywdzonego.

Możliwe są także sytuacje, kiedy sprawca ma mylne wyobrażenie co do istnienia dochodzonej wierzytelności, lub też co do tego, od kogo mu ona przysługuje.

Dochodzona wierzytelność musi podlegać  ochronie cywilnoprawnej, czyli istnieć i być wymagalna w ramach obowiązującego porządku prawnego. Nie może to być np. wierzytelność związana z obrotem narkotykami lub paserstwem.

Przedawnienie wierzytelności nie oznacza , że wierzytelność nie istnieje, a przez to nie wyklucza kwalifikacji działania sprawcy z art. 191 § 2 KK. Wszak zobowiązanie dłużnika nadal istnieje, tyle że wierzyciel nie może go dochodzić skutecznie przed sądem.

Co istotne, przepis art. 191 § 2 KK odwołuje się do celu, w jakim sprawca stosuje przemoc lub groźbę bezprawną, a celem tym jest wymuszenie zwrotu wierzytelności. Zgodnie z tym przepisem warunkiem odpowiedzialności nie jest istnienie między sprawcą przestępstwa a pokrzywdzonym jakiegokolwiek stosunku cywilnoprawnego, rodzącego taką wierzytelność. Sprawca  może więc działać w celu wymuszenia zwrotu czyjejkolwiek wierzytelności, a nie tylko własnej.

Zakwalifikowanie czynu sprawcy z art. 191 § 2 jest dla sprawcy korzystniejsze niż odpowiedzialność za surowsze przestępstwa przeciwko mieniu, czyli rozbój albo wymuszenie rozbójnicze. Wynika to stąd, że sprawca działa w zamiarze odzyskania wierzytelności , w okolicznościach umniejszających jego winę.