Zatarcie skazania

Nie wszystkie skutki prawne skazania wyrokiem karnym określone są wprost z wyroku skazującym. Jest oczywiste, że skazanie pociąga dla skazanego negatywne skutki zarówno te wyrażone wprost w ustawie, jak i takie które wpływają pośrednio na sytuację prawną skazanego, pozbawiając go określonej właściwości, np. nieskazitelności charakteru, dawania rękojmi wykonywania określonego zawodu. Skazanie za przestępstwo może powodować brak możliwości zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu albo prowadzenia określonej działalności, a także pozbawiać lub ograniczać inne uprawnienia.

Do skutków skazania należy zaliczyć skutki cywilnoprawne.

Istota zatarcia skazania polega na tym, że  skazanie uważa się  za niebyłe, a z rejestru usuwa się wpis o skazaniu z rejestru skazanych. Skutki zatarcia skazania następują na przyszłość, nie mają mocy wstecznej. W rezultacie w sferze prawnej powstaje taka sytuacja, jakby skazany nie był w ogóle karany i przywrócony mu zostaje status niekaranego w tych wszystkich sferach, w których skazanie wywołało określone następstwa. Zgodnie wyrokiem SA w Katowicach z 30.5.2014 r., II AKa 90/14 oznacza to, że skazanie, które uległo zatarciu – a zatem również objęta nim kara – nie może być brane pod uwagę w przedmiocie orzekania o łączeniu kar.

Zatarcie skazania może nastąpić z mocy prawa i polega na tym, że w momencie ziszczenia się przewidzianych w ustawie warunków, zatarcie następuje bez potrzeby wydawania przez jakikolwiek organ orzeczenia i bez potrzeby składania wniosku przez skazanego.  Dopiero  usunięcie informacji o skazaniu z rejestru skazanych następuje poprzez czynności administracyjno-techniczne rejestru skazanych.

Podstawową przesłanką zatarcia skazania z mocy prawa jest upływ określonego czasu. Co istotne warunkiem zatarcia skazania jest jeszcze niekaralność, wszak w razie skazania po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania, dopuszczalne jest jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

Warunkiem zatarcia skazania jest także wykonanie orzeczonej kary. Karę uważa się za wykonaną w razie jej całkowitego wykonania w stosunku do skazanego jak i częściowego jej wykonania z powodu darowania lub warunkowego przedterminowego zwolnienia. Przedawnienie wykonania lub darowania kary wywołuje ten sam skutek co jej odbycie.

Grzywna jest wykonana wówczas, gdy zostanie uiszczona lub ściągnięta w drodze egzekucji w całości. W razie zamiany jej na pracę społecznie użyteczną zostaje wykonana z upływem ostatniego dnia jej trwania i wykonania pracy, a gdy nastąpiła jej zamiana na zastępczą karę pozbawienia wolności, jest wykonana z chwilą odbycia tej kary. W razie złożenia kwoty pieniężnej przypadającej do uiszczenia tytułem grzywny w czasie odbywania zastępczej kary pozbawienia wolności lub pracy społecznie użytecznej, chwilą wykonania grzywny jest moment zwolnienia od zastępczej kary pozbawienia wolności lub wykonywania pracy społecznie użytecznej. Gdy grzywna została rozłożona na raty, wpłacenie ostatniej raty uznaje się za jej wykonanie. Jeżeli grzywna została umorzona w całości ze względu na niemożność jej uiszczenia przez skazanego z przyczyn od niego niezależnych, termin do zatarcia skazania biegnie od dnia wydania postanowienia o umorzeniu grzywny, albowiem jest to  równoznaczne ze zwolnieniem od obowiązku jej uiszczenia.

Wykonanie kary ograniczenia wolności następuje z chwilą upływu okresu, na jaki została orzeczona i wykonania nałożonych obowiązków. Niestety jest to kara terminowa, która wykonywana jest w określonym odstępie czasowym. Prawnie nie jest możliwe jej wykonanie w razie wykonania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w ciągu jednego miesiąca lub dokonania potrąceń z wynagrodzenia za pracę za kilka miesięcy z góry. Jakkolwiek takie sytuacje w praktyce mogą mieć miejsce, to prawnie jest to niedopuszczalne.

Wykonanie kary pozbawienia wolności następuje w razie odbycia kary w całości, tzn. wówczas gdy skazany przez cały okres określony w wyroku przebywał w zakładzie karnym albo faktycznego odbycia jej w części, w wyniku warunkowego przedterminowego zwolnienia, które nie zostało odwołane. W razie warunkowego przedterminowego zwolnienia karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia, jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia. Czyli warunkiem uznania jej za odbytą jest brak wydania w tym okresie postanowienia o odwołaniu warunkowego zwolnienia.

Oprócz zatarcia z mocy prawa możliwe jest uczynienie tego przez sąd na wniosek skazanego.  Ten rodzaj zatarcia skazania na jest dopuszczalne w stosunku do wąskiej kategorii skazań. Jest ono uzależnione od decyzji sądu, która może być podjęta po upływie krótszego okresu niż jest wymagany od zatarcia skazania z mocy prawa, uzależnionego od rodzaju i rozmiaru orzeczonej kary. W tym trybie sąd może zarządzić zatarcie skazania tylko kary pozbawienia wolności w rozmiarze nieprzekraczającym 3 lat po upływie 5 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania tej kary, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego. Warunkiem jest zatem  upływ okresu i wniosek skazanego oraz przestrzeganie porządku prawnego. Sąd bierze pod uwagę wyłącznie fakt, czy upłynął wymagany okres oraz czy skazany przestrzegał porządku prawnego. Nie można odwoływać się do stopnia społecznej szkodliwości czynu, za który sprawca został skazany, winy, okoliczności popełnienia przestępstwa i zachowania się przed lub po popełnieniu, gdyż były one uwzględnione przy wymiarze kary. Ich branie pod uwagę przy ocenie zasadności zatarcia skazania prowadziłoby do tego, że byłyby one uwzględniane dwukrotnie.

Zatarcie skazania w wypadku, gdy obok kary orzeczono środek karny, przepadek, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania, z wyjątkiem środka zabezpieczającego, którego dotyczy tylko wykonanie. Rozwiązanie to dotyczy zarówno zatarcia z mocy prawa, jak i na wniosek.