Zniesławienie

Przestępstwo określone jako pomówienie bądź zniesławienie, zostało uregulowane w art. 212 Kodeksu Karnego.

Dobrem chronionym przez ten przepis jest cześć, rozumiana jako wartość moralna, godność, dobre imię, dobra sława, świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie, honor, reputacja i duma. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka prawo do dobrego imienia jest niezależnym prawem gwarantowanym przez art. 8 EKPC jako część prawa do poszanowania życia prywatnego, które państwo ma pozytywny obowiązek chronić. Jednak aby można było zastosować art. 8 EKPC atak na dobre imię osoby musi jednakże osiągnąć pewien stopień powagi i musi zostać przeprowadzony w sposób stanowiący zagrożenie dla wykonywania prawa do poszanowania życia prywatnego przez daną osobę. Prawo osoby do ochrony jej dobrego imienia została uwzględnione w art. 8 EKPC jako część prawa do poszanowania życia prywatnego. Dla możliwości zastosowania art. 8 EKPC, atak na honor i dobre imię osoby musi jednak osiągnąć pewien stopień powagi i musi zostać przeprowadzony w sposób stanowiący zagrożenie dla wykonywania prawa do poszanowania życia prywatnego przez daną osobę.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego  z 25.9.2017 r., II KK 146/17,  "Przedmiotem ochrony art. 212 § 1 i 2 KK jest część danej jednostki rozumiana jako jej dobre imię i uznanie należne w odbiorze innych ludzi. Ochrona ta jednak nie ma charakteru bezwzględnego, albowiem doznaje ograniczenia ze strony innych dóbr, których doniosłość w demokratycznym państwie prawa nie powinna być kwestionowana. Rzecz dotyczy w tym wypadku prawa obywateli do informacji i jawności życia publicznego oraz kontroli takiej działalności, która obejmuje kwestie społecznie doniosłe, a w tym zakresie trudną do przecenienia rolę spełnia prasa, która korzysta z ustawowo i konstytucyjnie gwarantowanej wolności wypowiedzi. Ta ostatnia wartość również nie ma bezwzględnego charakteru i – jeśli ma korzystać z ochrony prawnej – nie może posunąć się dalej aniżeli pozwalają na to usprawiedliwione okolicznościami konkretnej sytuacji granice tych dóbr, które chroni art. 212 § 1 i 2 KK (...) Nie jest możliwe określenie dla wszystkich przypadków miejsca, w którym będzie dochodziło do styku obu wspomnianych dóbr. Po stronie podmiotu oczekującego gwarancji w art. 212 KK miejsce to będzie uzależnione przede wszystkim od pełnionej przezeń roli społecznej, prowadzonej działalności, zwłaszcza od tego, czy działalność ta ma charakter publiczny oraz jak szerokiego kręgu podmiotów dotyczy, natomiast po stronie dziennikarza – przede wszystkim od celu publikacji oraz wypełnienia obowiązków świadczących o rzetelności zawodowej".

Zgodnie z treścią art. 212 KK czynnością sprawczą jest pomówienie. W znaczeniu potocznym pomówienie jest bezpodstawnym zarzutem, posądzeniem kogoś bądź oskarżeniem, przypisaniem komuś w publicznej wypowiedzi czegoś, co psuje jego dobrą opinię, powoduje utratę zaufania. Synonimami pomówienia są zarzucanie, posądzanie, oskarżanie. Chodzi zatem o przypisywanie pomawianemu czegoś negatywnego, co może doprowadzić do poniżenia go w opinii publicznej lub narażenia na utratę zaufania np. wymaganego na danym stanowisku, w zawodzie lub prowadzonej przez pomawianego działalności. Przepis nie zawiera opisu czynności pomawiania, ani przekładów jakiego rodzaju czynności mogą lub powinny być uznane za pomówienie.

Ja wynika z orzecznictwa, wydanie nawet nieobiektywnej opinii nie zawsze jest równoznaczne z pomówieniem. Nie stanowi także zniesławienia podniesiony w toku procesu sądowego zarzut, o ile działanie sprawcy zmierza do obrony własnego interesu w sprawie oraz nie zmierza wyłącznie do poniżenia osoby, której został postawiony. Zgodnie z orzecznictwem, różnego rodzaju wypowiedzi w ramach przysługujących jednostce uprawnień, między innymi oświadczenia składane w uzasadnieniu lub w obronie praw (np. skargi sądowe, odpowiedzi na zarzuty procesowe, zażalenia, doniesienia pokrzywdzonych o przestępstwie - nie stanowią przestępstwa zniesławienia.

 Dla popełnienia przestępstwa zniesławienia pomówienie pokrzywdzonego musi nastąpić wobec innej osoby. Tym samym konieczne jest, aby informacje o postępowaniu lub cechach, które mogą poniżyć jakąś osobę w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, zostały przekazane innym osobom. Gdy jedynym odbiorcą treści, mogącej poniżyć kogoś w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania, jest osoba, której zarzut dotyczy, nie może być mowy o pomówieniu.

Co istotne jednak, pomówienie  z art. 212 § 1 KK nie musi mieć charakteru publicznego, chociaż najczęściej pomówienie ma właśnie charakter publiczny, to znaczy następuje w miejscu, w którym fakt zniesławienia jest odebrany przez nieograniczoną liczbę bliżej nieokreślonych osób. Przy tym nie wystarczy, aby pomówienie nastąpiło w miejscu publicznym, potencjalnie dostępnym dla publiczności, ale przy braku obecności innych osób.

Zniesławiające zarzuty mogą być formułowane w postaci oznajmującej, w sposób hipotetyczny lub w formie pytania, co może dodatkowo świadczyć o premedytacji działania sprawcy, a pomawiający nie musi wskazać osoby zniesławionej z imienia i nazwiska. Wystarczy, że określi jej cechy w taki sposób, że brak będzie wątpliwości, o kogo chodzi.

Nie stanowi jednak zniesławienia dozwolona krytyka postępowania lub właściwości jakiejś osoby, w ramach recenzji, publicystycznych polemik oraz w opiniach i charakterystykach służbowych. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „granicami legalności krytyki w rozumieniu art. 41 Pr Pras jest rzetelne i zgodne z zasadami współżycia społecznego przedstawienie krytycznej oceny. Przedstawienie ujemnej opinii w sposób złośliwy, tendencyjny, w niedopuszczalnej formie wykracza poza granice ochrony określonej przez ten przepis, stanowiąc czyn zabroniony. Dziennikarz, który ma prawo negatywnej oceny każdej działalności, nie jest zwolniony od obowiązku zachowania odpowiedniej formy krytyki. Naruszenie tej formy rodzi odpowiedzialność zarówno karną, jak i cywilną, nawet jeżeli z merytorycznego punktu widzenia dziennikarz miał rację” (post. SN z 1.7.2009 r., III KK 52/09,).

Przestępstwo zniesławienia  jest występkiem ściganymi z oskarżenia prywatnego, a zatem zależy wyłącznie od woli pokrzywdzonego (art. 212 § 4 KK).